Başarının önündeki gizli engeller
Her yönetici zaman zaman başarısız olur. Böyle durumlarda başarısızlığın sebebi çoğu zaman diğer çalışanlarda, organizasyon yapısında ya da süreçlerde aranır.
Oysa başarısızlıkların önemli bir bölümü, bireyin kendi iç dinamikleriyle ilgilidir. Bu iç dinamiklerin en kısıtlayıcı olanı, “gizli engeller” ya da diğer adıyla “sınırlayıcı inançlar”dır.
Gizli engeller; kendini sabote eden düşünce kalıpları, içsel bariyerler ve yapıcı olmayan zihinsel varsayımlar şeklinde ortaya çıkar.
Gizli engellere örnekler
Deneyimli bir uzman (1) yaygın olarak karşılaştığı yedi inanç engeli olduğunu açıklıyor. Benim eklemelerimle birlikte bu engelleri özetle şöyle sıralayabiliriz:
- Müdahil olmam gerekiyor: Bu düşünce mikro yöneticiliği, son dakika kararlarını ve ekibinizden daha az yararlanmayı tetikler.
- Hemen yapılması lazım: Sürekli aciliyet duygusu üretir; hataları artırır, tükenmişliği hızlandırır.
- Haklı olduğumu biliyorum: Mutlak doğruluk inancı iş birliğini zayıflatır, fırsatları kaçırmanıza ve inovasyonun azalmasına sebep olur.
- Hata yapamam: Kusursuzluk arzusu mükemmeliyetçiliği, kararsızlığı ve riskten kaçınmayı besler.
- Ben yapabiliyorsam sen de yapabilirsin: Kişisel farklılıkları göz ardı ederek gerçekçi olmayan beklentiler oluşturur; gelişimi sınırlar.
- Hayır diyemem: Her isteği kabul etme ihtiyacı fazladan iş yüküne, önceliklerin kaybolmasına ve sınır koyma becerisinin zayıflamasına yol açar.
- Özgüven eksikliği (sahtekâr sendromu): Bulunduğunuz konuma ait olmadığınız inancı kendinizi sabote etmenize yol açarken, iletişim becerilerinizi, görünürlüğünüzü ve nüfuzunuzu azaltır.
- Başarısızlık korkusu: İşleri sahiplenmeyi engeller; gecikmelere yol açar.
- Başarı korkusu: Sorumlulukların artacağı, ilişkilerin bozulacağı, kıskanılacağı düşüncesi kişinin kendisini sınırlamasına sebep olur.
- Konfor alanına bağımlılık: Risk almayı ve yeni işlere yönelmeyi güçleştirir.
- Beğenilme arzusu: Yapılan işi herkesin beğenmesini beklemek (beğenilmeme korkusu ile) kararsızlık doğurur, potansiyeli sınırlar.
- Öğrenilmiş çaresizlik: Geçmiş başarısızlıkların gölgesi yeni girişimlerin önünü keser.
Gizli engeller aşılabilir mi?
Kariyerinizde ilerlemekte ya da işinizde başarılı olmakta zorlanıyorsanız gizli inançlardan birinin sizi engelliyor olması kuvvetle muhtemeldir.
Gizli engelleri aşabilmeniz için, engelleri ortaya çıkarmanız, analiz etmeniz ve önünüzü açmanız gerekir.
Engeller nasıl ortaya çıkartılır?
Gizli engeller doğrudan görünmez ancak yansımaları fark edilir.
Aşağıdaki semptomlardan biri sıkça tekrarlanıyorsa, altında gizli bir inanç olabilir:
- Sürekli bahaneler.
- Kararsızlıklar.
- Mükemmeliyetçilik arayışına bağlı ilerleyememe.
- Başladığını bitirememe.
- Sık sık fikir değiştirip uygulamaya geçememe.
- Başarı geldiğinde huzursuz olma.
- Potansiyelin çok altında performans.
Bu belirtiler varsa ilk adım, bunları ve ne sıklıkla yaşandığını kaydetmektir.
Belirtilerin analizi
İkinci aşamada belirtilerin kaynağı araştırılır.
Şu soruların cevapları sorunu netleştirir:
- Bu davranış ne zaman başlıyor?
- Hangi kişi/ortam/konu bu tepkiyi tetikliyor?
- Aynı tepki geçmişte de var mıydı?
- Bu davranışa yol açan iç ses ne söylüyor?
- Yaparsam ne olur? Yapmazsam ne olur?
- En kötü ihtimal ne?
- Bu korku nereden geliyor?
Bu soruların cevapları engelin kökenine ışık tutar.
Kök sebepler genellikle şuralarda bulunur:
- Çocuklukta alınan mesajlar.
- Aile işletmesinin hiyerarşik yapıları.
- “El âlem ne der?” kültürü.
- Okuldaki veya iş yaşamındaki başarısızlık deneyimleri.
- Küçümsenme veya dışlanma.
- Geçmişte yaşanan bir utanç duygusu.
Sorunlar ve sorunlara yol açan kök sebep bulunduktan sonra engelin olumsuz etkilerinin giderilmesi aşamasına gelinir.
Engelin aşılması
Bir gizli engeli aşmak, kısıtlayıcı inancı daha üretken bir inançla değiştirmekle mümkündür.
Bunun için en etkili yöntem, almak istediğiniz sonuçtan geriye doğru düşünmektir.
Örneğin:
“Müdahil olmam gerekiyor” diye düşünen biriyseniz, düşünce biçiminizi, “önemli konularda müdahil olacağım ama her görevi mikro-yönetmem mümkün değil” şeklinde yeniden çerçeveleyebilirsiniz.
Burada amaç, kişinin temel eğilimini tamamen reddetmek değil; onu sağlıklı bir forma dönüştürmektir.
Ancak bazı durumlarda mevcut düşüncenin esnetilmesi değil, tamamen terk edilmesi gerekebilir.
Elbette tüm bu süreç, burada anlatıldığı kadar kolay ilerlemeyebilir. Kişisel dönüşümde zorluk yaşayanların profesyonel psikolojik destek alması en sağlıklı yol olacaktır.
…
Sonuç olarak; başarısızlıklar doğru yönetildiğinde yeni başarıların kapısını açabilir.
Ancak bunun için dış faktörleri analiz ederken kendi içsel bariyerlerimizi de dürüstçe görmemiz gerekir.
Son söz:
Kendi inançlarımızı, ekiplerimizin ve şirketimizin inançlarını tespit etmeye, anlamaya ve yeniden çerçevelendirmeye başladığımızda işyerimiz gerçek bir iş birliği alanına dönüşür. Bireysel gelişim kolektif dönüşümü tetikler ve yeni başarıların yolunu açar.
(1) Muriel Wilkins. Liderleri Engelleyen Gizli İnançlar. HBR Türkiye. Kasım 2025.
RAŞİT YILDIRIM
Yönetim & Denetim Danışmanı